03 De wereld om ons heen

De wereld verandert in hoog tempo. De gevolgen van de coronacrisis en de oorlog in Oekraïne zijn nog steeds merkbaar. Geopolitieke ontwikkelingen, de energietransitie en gebrek aan netcapaciteit, de stikstofcrisis, schaarste aan personeel, allemaal maatschappelijke ontwikkelingen die ondernemers en bedrijfsleven raken. Ook zijn er onzekerheden die meer tijdelijk van aard zijn, zoals de hoge en fluctuerende energieprijzen, inflatie en rente en een terughoudendheid van private investeerders en banken. Hieronder lichten we een aantal relevante ontwikkelingen en hoe we daarmee omgaan toe.

Verduurzaming en de energietransitie staan hoog op de agenda. Nederland heeft zich gecommitteerd aan de klimaatafspraken die in 2015 in Parijs gemaakt zijn en zichzelf de ambitie gesteld om in 2030 de uitstoot van CO₂ met 49% gereduceerd te hebben ten opzichte van 1990. Om dit te realiseren zal de energievoorziening van de toekomst er anders uitzien. Tussen nu en 2050 moeten we volledig overstappen van fossiele brandstoffen naar duurzame hernieuwbare alternatieven.

Als NOM dragen we hieraan bij door het helpen creëren en realiseren van het best mogelijke innovatieklimaat voor het bouwen van een duurzaam energiesysteem. In Noord-Nederland wordt al volop geïnvesteerd in kennis en kunde om de energievoorziening te decarboniseren. Als Hydrogen Valley regio werken we bijvoorbeeld aan waterstof. Daar hebben we ten slotte de infrastructuur, gebruikt voor aardgas, al voor liggen. Waterstof is echter een energiedrager en geen bron, en dus zal het geproduceerd moeten worden. Daarvoor zijn meer nieuwe wind- en zonneparken nodig, wat om forse investeringen vraagt en waarvan de aanleg jaren duurt. In onze ecosystemen proberen we bedrijven kennisinstellingen bij elkaar te brengen om dit proces te versnellen. 

We werken niet alleen aan waterstof, want een duurzaam energiesysteem bestaat uit verschillende energiebronnen. Bovendien moet energie opgeslagen kunnen worden. Daarom staat ook batterijtechnologie prominent op de agenda. In Noord-Nederland wordt op een hoog kennisniveau gewerkt, zoals bijvoorbeeld binnen de vakgroep van professor Moniek Tromp aan de RUG. Het ecosysteem is al aanwezig: de RUG positioneert zich als batterij-onderzoeksinstituut, Chemport Europe beschikt over groene stroom om batterijen mee te kunnen produceren. Als NOM hebben we ons aangesloten bij het Battery Competence Cluster en voeren we gesprekken met een aantal bedrijven actief in de batterijentechnologie om zich in Noord-Nederland te vestigen en zo een sterk cluster te bouwen.

Nederland wil in 2050 een circulaire economie hebben. Daarom moeten we anders en slimmer omgaan met niet-hernieuwbare grondstoffen. In een circulair systeem sluiten we de lineaire ketens van grondstoffen en producten. ‘Reduce and Reuse’ of ‘Recycle and Upcycle’ zijn veel gehoorde termen, maar het begint bij 'Re-design': in de productontwerpfase al rekening houden met de ontmanteling, hergebruik van materialen en met de verlenging van de levenscyclus. Op die manier worden materialen zo efficiënt mogelijk gebruikt. In Noord-Nederland wordt al veel gedaan op het gebied van circulariteit. De ambitie: de meest circulaire regio van Europa worden. Als NOM hebben we een projectplan ingediend bij de Europese Commissie om Noord-Nederland als circulaire hub aan te wijzen, en investeren we veel in innovatieve circulaire startups.

Circulariteit is ook belangrijk als het gaat om water. Water is een grondstof die steeds meer onder druk komt te staan. In 2018 beleefde Nederland de droogste zomer ooit, met 2022 op de tweede plaats. Dit terwijl de noordelijke economie afhankelijk is van schoon water. Met name grote industriële partijen in sectoren als chemie, energie, agrifood en datacenters hebben een groeiende vraag naar drinkwater. Naast de energie- en circulaire transitie staan we dus ook voor een watertransitie. Maar nergens in de wereld is zo’n ecosysteem rondom water te vinden als in Noord-Nederland. De Watercampus in Leeuwarden weet de ogen van de wereld op zich te richten vanwege innovaties die er vandaan komen, en weet ook steeds meer internationale bedrijven en startups aan te trekken. Het ecosysteem zorgt ervoor dat ideeën direct de praktijk in gaan. Juist dat opschalen is wat de Watercampus uniek maakt. Als NOM brengen we de juiste partijen samen. En ook investeren we in watertech bedrijven. Lees hierover meer in de hoofdstukken Innoveren en Internationaliseren.

De arbeidsmarkt is nog steeds zeer gespannen. Het opvullen van vacatures is lastig en uit cijfers van het UWV blijkt dat deze krapte voorlopig aanhoudt. In Noord-Nederland stonden afgelopen augustus 26.000 vacatures open, drie keer zoveel als in 2016. De krapte is op elk niveau en in iedere branche, met uitschieters in de zorg, het onderwijs en de techniek. Ontwikkelingen zoals vergrijzing, deeltijd werken, flexibilisering van de arbeidsmarkt en een mismatch tussen studiekeuze en de arbeidsmarkt maken het er niet makkelijker op. We moeten kijken naar oplossingen en onze traditionele manier van werven los laten. Zo zouden we meer moeten kijken naar vaardigheden in plaats van rigide functieprofielen. Ook moeten we kritisch zijn over wat we werkzoekenden te bieden hebben en initiatieven als open hiring aanmoedigen. 

Voor werkgevers is het bovendien belangrijk te investeren in een leer- en ontwikkelcultuur en in managementvaardigheden en organisatiestructuur. Niet alleen als investeerder en innovatiepartner hebben wij hiermee te maken, maar ook in onze rol werkgever. Als NOM hebben we in 2023 veel gedaan op het gebied van training en ontwikkeling. Lees hierover meer in hoofdstuk NOM als werkgever.

Digitalisering heeft een grote impact op het bedrijfsleven en de maatschappij. De ontwikkelingen in Artificial Intelligence (AI), Machine Learning (ML) en Robotic Proces Automation (RPA) gaan snel en er vindt veel procesinnovatie plaats door digitalisering. Dit biedt veel kansen voor onder andere de maakindustrie, een belangrijke sector voor de Noord-Nederlandse economie als toeleverancier voor andere sectoren waar onze regio sterk in is, zoals energie, water en agrifood. Digitale technologieën bieden ook veel mogelijkheden rondom verduurzaming. Bijvoorbeeld bij de energietransitie: hier kan data van verschillende energiesystemen elkaar aanvullen, en kan aan de hand van 'digital twins' het onderhoud van elektriciteitsinfrastructuur mogelijk beter worden uitgevoerd. Ook kunstmatige intelligentie heeft hierin een groot potentieel, bijvoorbeeld om piekbelastingsmomenten te voorspellen. De bijbehorende mogelijke privacy impacts, bias rondom discriminatie in AI en vooral ook het enorme energieverbruik en bijbehorende CO₂ die daarmee gepaard gaat, kunnen niet genegeerd worden.

Bedrijven en industrie in Noord-Nederland hebben wel een achterstand op het gebied van digitalisering weg te werken. Daarom wordt landelijk en in het Noorden al een aantal jaar ingezet op de ontwikkeling van een slimme, digitale maakindustrie. Als onderdeel van het ‘Digital Europe Program’ is een netwerk van circa 150 regionale European Digital Innovation Hubs (EDIH) inclusief 5 Nederlandse hubs opgericht. EDIH Noord Nederland (EDIH-NN) zet in op het wegwerken van achterstanden en het creëren van een sterke positie voor de toekomst. Lees meer over de EDIH in hoofdstuk Ecosystemen.

Als NOM investeren we vaak in jonge bedrijven die een innovatief, nieuw product naar de markt willen brengen, investeringen die nog niet volledig door de markt opgepakt worden. Startups en scale-ups zijn belangrijke spelers binnen onze focussectoren en een belangrijk onderdeel van het realiseren van een duurzamer, gezonder en slimmer Noord-Nederland. Vaak financieren we samen met andere (private) investeerders. En juist bij marktpartijen zagen we in 2023 terughoudendheid. Veel venture capital partijen zijn afwachtend geworden, en investeerden minder dan in 2022. Niet alleen in Nederland maar wereldwijd. Dat is onder andere het gevolg van de Oekraïne-oorlog en de fluctuerende energieprijzen, maar met name ook de stijgende rentes. Enerzijds heeft dit een positief effect gehad op onze investeringsactiviteiten, met veel leads en veel initiële investeren. Maar omdat onze samenwerking met andere investeerders van belang is, hopen we in 2024 dalende rentes en een sterker investeringsklimaat te zien. Lees meer over onze investeringsactiviteiten in hoofdstuk Investeren.

Veel bedrijven zijn geïnteresseerd in het vestigen of uitbreiden naar Nederland, maar we zien een aantal uitdagingen: de vraag naar grote kavels, die ook in Noord-Nederland steeds beperkter beschikbaar zijn. Ook de beschikbaarheid van elektriciteit is een knelpunt. Stroom, iets waar we als Nederland en ook als Noord-Nederland voorheen juist sterk waren en wat als vestigingsfactor gold, is nu te beperkt beschikbaar als gevolg van netcongestie. Voor de groene chemie, maar ook voor ondernemingen in bijvoorbeeld batterijtechnologie en elektrische mobiliteit is juist veel energie nodig. Daarnaast is er het stikstofdossier en de daaruit voortvloeiende beperkte stikstofruimte. Een vierde knelpunt is de aanwezigheid van talent, zoals eerder toegelicht. In heel Nederland en ook in het Noorden speelt dit een grote rol.  

De Netherlands Foreign Investment Agency heeft in 2022 de nieuwe acquisitiestrategie 'Volume to value' geïntroduceerd en als NOM hebben we dit naar onze regio doorvertaald. Waar het de NFIA eerder ging om zoveel mogelijk bedrijven naar Nederland halen – zo'n 15.000 bedrijven in de afgelopen veertig jaar – selecteert het NFIA nu op toegevoegde waarde. Met de nieuwe strategie gaat het erom welke organisaties waarde toevoegen aan regionale ecosystemen en de strategische doelstellingen van Nederland. De NOM heeft deze strategie vertaald naar haar eigen internationaliseringsactiviteiten. Het uitgangspunt is niet meer het creëren van werkgelegenheid, maar een bijdrage aan Duurzamer, Gezonder, Slimmer, versterking van onze ecosystemen of bijdragen van de kennispositie van Noord-Nederland rondom specifieke innovatiethema's. Lees meer over onze internationaliseringsactiviteiten in hoofdstuk Vestigen in het Noorden.